"Μπρούνο, ο σκύλος μου δεν αφήνει τον σύζυγό μου να με πλησιάσει. Γρυλίζει, γαβγίζει και τον έχει δαγκώσει κιόλας. Με άλλα σκυλιά κάνει το ίδιο πράγμα. Θα μπορούσε να είναι ζήλια;"
Έλαβα αυτό το μήνυμα από μια κοπέλα που θα γινόταν πελάτισσά μου. Ζήλια Όταν ρωτάμε αν οι σκύλοι νιώθουν ζήλια, οι κηδεμόνες απαντούν χωρίς να ανοιγοκλείνουν τα μάτια: "φυσικά και νιώθουν", πολλοί εκπαιδευτές απαντούν αμέσως: "φυσικά και δεν νιώθουν". Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο κάνουν λάθος και το λάθος έγκειται στην επιφανειακή απάντηση στην ερώτηση, το θέμα αυτό είναι πολύ βαθύ και έχει τις ρίζες του εκεί στους προγόνους μας.
Όταν υπάρχει αυτού του είδους η συζήτηση για τα συναισθήματα και τα συναισθήματα που συσχετίζουν ανθρώπους και σκύλους, για να βρω την καλύτερη απάντηση ξεκινώ πάντα από την αντιστροφή της ερώτησης "Οι άνθρωποι νιώθουν ζήλια;", από εκεί θα καταλάβω καλύτερα τι είναι αυτό το πολύπλοκο συναίσθημα που συνήθως αποδίδεται αποκλειστικά σε εμάς τους ανθρώπους.
Για να κατανοήσουμε το συναίσθημα που ονομάζουμε ζήλια, είναι απαραίτητη μια σύντομη εισαγωγή. Στην ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, οι ομάδες που διατηρούσαν καλύτερα τους κοινωνικούς τους δεσμούς έχτιζαν μεγαλύτερες, πιο συνεκτικές ομάδες και, κατά συνέπεια, είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης. Αυτή η θέση είναι που υποστηρίζει την άνοδο της homo sapiens έναντι των άλλων ανθρωποειδών της εποχής, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου του Νεάντερταλ, οι οποίοι ζούσαν σε μικρότερες ομάδες και, όσο προσαρμοσμένοι και αν ήταν στο ευρωπαϊκό κλίμα, εξαφανίστηκαν γρήγορα από το είδος μας, που ήρθε από την Αφρική για να κατακτήσει τον κόσμο. Με άλλα λόγια, η διαβίωση σε κοινωνικά σταθερές ομάδες ήταν πάντα το μυστικό της ανθρώπινης επιτυχίας και αυτό που μας έφερε εδώ.
Γνωρίζοντας την ιστορία μας αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική είναι η στοργή ενός άλλου ανθρώπου για την επιβίωσή μας, και από εκεί πηγάζει ο φόβος μας να χάσουμε αυτόν τον πολύ σημαντικό πόρο που είναι η προσοχή του άλλου. Η στοργή ενός συνανθρώπου μας γίνεται τόσο σημαντική για την επιβίωσή μας όσο το νερό και η τροφή, γιατί χωρίς την ομάδα μας πεθαίνουμε ως είδος, δεν μπορούμε καν να αναπαραχθούμε και χωρίςαναπαράγουμε, καταλήγουμε.
Επομένως, από άποψη συμπεριφοράς, η ζήλια είναι μια αντίδραση στην απώλεια, ή στην πιθανότητα απώλειας, ενός πόρου που χαίρει μεγάλης εκτίμησης, και χαίρει εκτίμησης μόνο λόγω της γενετικής μας ιστορίας, η οποία μας ωθεί να αγαπάμε φυσικά όλα όσα μας έφεραν εδώ.
Το DNA του σκύλου
Ας επιστρέψουμε στους σκύλους. Πρέπει να εξετάσουμε με την ίδια προσοχή την εξελικτική διαδικασία των σκύλων. Η διαδικασία εξημέρωσης των σκύλων είναι μια διαδικασία αυτοεξημέρωσης, δηλαδή ένα μέρος των λύκων που υπήρχαν τότε ήρθε πιο κοντά στα ανθρώπινα χωριά και εξελίσσονταν σε συμβίωση με το είδος μας μέχρι που έγιναν οι καλύτεροι φίλοι μας. Επομένως, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι ο σύγχρονος σκύλος είναι ο καρπός τηςΚαι, υπό αυτή την έννοια, οι σκύλοι "φέρουν τον άνθρωπο στο DNA τους", ακριβέστερα, φέρουν την εξάρτηση από τον άνθρωπο στη φιλογενετική τους εξέλιξη. Έτσι, όπως το νερό και η τροφή, έτσι και η στοργή και η προσοχή από τον άνθρωπο αποτελούν προϋπόθεση για την επιβίωση του κυνικού είδους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που συνήθως λέμε ότι ο σκύλος είναι το μόνο ζώο στοκόσμος που αγαπά ένα άλλο είδος περισσότερο από το δικό του.
Ζήλεια ή κατοχή πόρων;
Είναι σύνηθες να βλέπουμε σκύλους που προστατεύουν την τροφή τους ή τα εδάφη τους με αρκετή σφοδρότητα. Σε αυτό ονομάζουμε προστασία των πόρων. Ο άνθρωπος είναι ένας πόρος τόσο ή πιο σημαντικός από αυτούς, άλλωστε, είναι ποιος παρέχει τροφή, νερό, καταφύγιο; να γίνει αυτό που ονομάζουμε στη συμπεριφορική ψυχολογία γενικευμένη ενίσχυση (όπως τα χρήματα για μας, που αγοράζει πολλά σχετικά πράγματα για μαςεπιβίωση). Όταν ένας σκύλος υπερασπίζεται τους ανθρώπους του με την ίδια αδηφαγία που υπερασπίζεται ένα δοχείο με φαγητό, λέμε ότι κατέχει ανθρώπινους πόρους.
Ανθρώπινη ζήλια x ζήλια σκύλου
Αναλύοντας τα όσα έχουν ειπωθεί μέχρι τώρα, υποθέτω ότι έχετε ήδη παρατηρήσει ότι τα ανθρώπινα όντα αισθάνονται θυμό και αγωνίζονται να διατηρήσουν τους συναισθηματικούς τους δεσμούς, διότι αυτοί αποτελούν θεμελιώδη όρο για την ύπαρξή τους και αυτό το ονομάζουμε ζήλια Και επίσης ότι οι σκύλοι αισθάνονται θυμό και αγωνίζονται για να διατηρήσουν τους συναισθηματικούς τους δεσμούς, επειδή αυτοί αποτελούν θεμελιώδη προϋπόθεση για την ύπαρξή τους και σε αυτό ονομάζουμε κατοχή πόρων.
Αυτό θέσει, μου φαίνεται σαφές ότι, παρά τη διαφορά της ονοματολογίας, τα σκυλιά και οι άνθρωποι έχουν μια αντίδραση συναισθηματικά πανομοιότυπη, που διαφέρουν μόνο στη μορφή με την οποία δείχνουν τις συμπεριφορές τους, ακόμα καλό, θα ήταν περίεργο να δούμε φίλους αν δαγκώνει για εκεί ή τα σκυλιά χτυπώντας πλάκες στον τοίχο. Ωστόσο, παρά τη διαφορετική τοπογραφία, για προφανείς γενετικούς λόγους, οι συμπεριφορές των δύοΕπιπλέον, συμβαίνουν για τον ίδιο ακριβώς λόγο, που είναι η σημασία της ζωής στην κοινωνία και της στοργής για τους άλλους στην εξέλιξη και των δύο ειδών.
Είναι πιθανό να αναφερόμαστε στη ζήλια ως κατοχή πόρων που έχει υποστεί μια πολιτισμική τελειοποίηση, την οποία οι σκύλοι δεν έχουν την ικανότητα να έχουν, και η οποία, ως εκ τούτου, έχει αμβλύνει την ένταση των αντιδράσεών μας, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την ευημερία του αντικειμένου της αγάπης, την κοινή γνώμη, ακόμη και τους νόμους. Αλλά, εκτός από την πολιτισμική συνιστώσα, από συμπεριφορική άποψη και οι δύο έχουν την ίδια εξελικτική βάση.
Τούτου δοθέντος, δεν με ενδιαφέρει αν ο αναγνώστης θέλει να το ονομάσει κατοχή πόρων ή ζήλια. Το γεγονός είναι ότι τα δύο είδη έχουν πανομοιότυπα συναισθήματα από αυτή την άποψη, και υπό αυτή την έννοια μπορούμε να πούμε ότι οι σκύλοι αισθάνονται ζήλια, οι άνθρωποι έχουν κατοχή πόρων, και το αντίστροφο.
Αναφορές:
BRADSHAW, J. Cão Senso. Rio de Janeiro, RJ: Record, 2012.
HARARI, Y. Sapiens: μια σύντομη ιστορία της ανθρωπότητας. São Paulo, SP: Cia. Das letras, 2014.
MENEZES, A., Castro, F. (2001). Η ρομαντική ζήλια: μια αναλυτική-συμπεριφορική προσέγγιση. Campinas, SP: εργασία που παρουσιάστηκε στο X Brazilian Meeting of Behavioural Medicine and Therapy, 2001.
SKINNER, B. F. Science and human behavior (J. C. Todorov, &- R. Azzi, Trads.) São Paulo, SP: Edart, 2003 (Το πρωτότυπο έργο δημοσιεύθηκε το 1953).